Uien kweken, of het nu gaat om lente-uitjes, sjalotten of gewone uien, er is een grote variatie en teelt is bijna het hele jaar door mogelijk.
Oorsprong
De ui (Allium cepa) behoort tot de amaryllisfamilie (Amaryllidaceae) en is een van de oudste cultuurgewassen.Hij werd al gekweekt in het oude Egypte en werd daar zelfs als betaalmiddel gebruikt. Het is ook een van de weinige groenteplanten waarvan de oorsprong nog niet opgehelderd is. De wilde plant die er het meest aan verwant is, heeft de botanische naam Allium vavilovii en komt oorspronkelijk uit Iran en Turkmenistan. Veel botanici gaan er dan ook vanuit dat de wilde vorm van de ui ook uit deze streek komt.
Uiterlijk en groei
Alle uien zijn van nature meerjarige groenten. Dankzij hun verdikte bewaarorgaan, de bol, zijn ze goed aangepast aan een landklimaat met sterk wisselende regenval en kunnen droge periodes goed doorstaan. Een dwarsdoorsnede door het bewaarorgaan laat zien dat het bestaat uit een sterk verkorte scheutas omgeven door vele lagen aan elkaar gegroeide bewaarbladeren. Hierdoor kan de ui, net als de min of meer nauw verwante bolbloemen, snel ontkiemen en volwassen zaden vormen in een zeer korte vegetatieperiode.
De meeste thuiskwekers verbouwen de groente door in april plantuien te planten en de bollen in juli of augustus te oogsten. Hoewel deze kweekmethode handig is, beperkt het de variëteit van de hartige plant ernstig. Er zijn veel meer soorten om uit te kiezen bij het kopen van zaden. Uien zijn onder te verdelen in vier groepen: milde prei of lente-uitjes, sjalotten, normale zomer- of keukenuien en dikke groenteuien. Winteruien worden nauwelijks gebruikt, maar er zijn veel verrassend koude bestendige soorten zoals de populaire ‘Stuttgarter Riesen’.
Verschillen in teelt zijn er nauwelijks, alleen de zaaidata verschillen. Lente-uitjes bestemd voor verse consumptie en bewaring dienen indien mogelijk in maart te worden gezaaid. Lente-uitjes kunnen van lente tot herfst in meerdere batches worden gekweekt. De beste tijd om winteruien te zaaien is eind augustus tot september, afhankelijk van de regio.
Het planten van plantuien is een gebruikelijke methode om uien in uw eigen tuin te telen
Overigens: ook al lijken uien en sjalotten op elkaar, toch verschillen ze op enkele punten. Het verschil tussen uien en sjalotten is gemakkelijk te herkennen aan onder andere het uiterlijk en de groei. Terwijl uien afzonderlijk groeien, kunnen sjalotten als een hele tros worden geoogst. Ze vormen trossen uien in het bed. In vergelijking met de ronde keukenui met een goudgele schil zijn sjalotten ook meer langwerpig tot elliptisch en verkrijgbaar in verschillende kleuren.
Plek en bodem
Alle bollen groeien het beste in de volle zon, warme plekjes in de moestuin. De grond moet goed los zijn, humusrijk en vochtig zijn. Een bepaald aandeel klei is een voordeel, aangezien de ui zich het beste ontwikkelt bij een gelijkmatige toevoer van water. Als je een zuivere zandgrond hebt, zorg dan door de jaren heen voor een hoog humusgehalte door regelmatig in compost te werken.
Uien zijn erg gevoelig als ze jong zijn. Een geheim van succes is een zorgvuldige bedvoorbereiding, minimaal een week voor het zaaien of planten de grond diep losmaken met een zeugtand. Hierdoor kan de grond goed bezinken voor het zaaien. Werk in drie liter compost per vierkante meter en bedek het bed vervolgens met vlies.
Tips voor het kweken op het balkon
Als je uien in potten wilt planten, heb je een balkon op het zuiden nodig. De rij-ui en de lente-ui zijn hier bijvoorbeeld het meest geschikt voor. Om ze te laten gedijen, hebben ze een plantenbak nodig met een inhoud van ongeveer tien liter.
Vruchtwisseling en gemengde teelt
Als je de ui in uw eigen tuin wilt laten groeien, moet je een gemengde cultuur in het bed gebruiken. En vergeet teeltwisseling en teeltwisseling niet. Dit zijn belangrijke punten om volop lekkere en gezonde groenten te kunnen oogsten. Als je bijvoorbeeld vorig jaar prei of uien heeft geplant, plant je op deze plek in het bed ongeveer vier jaar later geen uien meer. Anders hebben de groenten veel meer kans om te worden aangevallen door ongedierte of plantenziekten. Wortelen hebben bewezen ideale buren te zijn. Maar ook biet of pastinaak, maar ook komkommer en sla zijn geschikt. Je mag de uien echter niet naast kool, bonen of aardappelen telen.
Uien kweken
Uien zaaien
Als je dikke uien wilt, zaai ze dan op Benedictus, luidt een oud boerengezegde. Eigenlijk wordt 21 maart aangeraden als zaaidatum. Uienzaden ontkiemen bij temperaturen rond de vijf graden Celsius en profiteren van de wintervochtige grond. De uienzaden worden ongeveer twee tot tweeënhalve centimeter diep en op een rijafstand van 20 centimeter gezaaid. Zodra de bladeren ongeveer tien centimeter lang zijn, scheidt je de zaailingen tot de laatste afstand van twee tot tien centimeter. Direct op de juiste afstand zaaien is niet aan te raden omdat de kiemkracht van de zaden meestal ver onder de 100 procent ligt.
De uien, die in het Middellandse Zeegebied worden geteeld en tot een pond wegen, worden in ons klimaat niet groter dan normale uien. Tenzij je ze in februari liever op een warme, lichte plek hebt staan. Teelt in pottrays met later uitplanten wordt in de commerciële teelt toegepast vanwege de slechte kiemkracht en om eerder te kunnen oogsten, ook bij in de handel verkrijgbare rassen. In de tuin is de methode vooral de moeite waard op grond die in het voorjaar slechts langzaam droogt. Leg vijf tot zeven van de hoekige, zwarte kernen per pot neer. Plaats de zaailingen en de kluit in het bed wanneer het derde of vierde blad verschijnt. In het begin wordt het wat krap in de groepjes. Naarmate de bollen echter blijven groeien, creëren ze de nodige ruimte voor zichzelf. Bij het zaaien van sjalotten in potten zijn drie zaden per gewenste plant voldoende. Lente-uitjes worden dichter bij elkaar in het bed gezaaid of geplant: drie centimeter in de rij en 15 centimeter ertussen is ruimschoots voldoende.
Het zaaien van winteruien voor de oogst volgend jaar mei vindt plaats in de tweede helft van augustus. De teelt is echter alleen aan te raden in mildere streken, aangezien de uien geen strenge vorst verdragen. Voordat de winter begint, moeten de schachten minstens zo dik zijn als een potlood.
Tip: Als het bed nog bezet is, kunt u de winteruien ook het liefst in potten zoals groenteuien en later gewoon samen met de kluit in de grond stoppen.
Uien planten
Als je plantuien in uw tuin plant, is het essentieel om te wachten tot er geen kans meer is op late nachtvorst. Pas dan moet u de bollen in het voorjaar zetten. Deze methode is met name geschikt voor gebieden waar bodem- en klimatologische omstandigheden vroeg zaaien niet toelaten. De laatste plantdatum voor winterplantuien is begin oktober. Alle plantuien, van de zomerui tot de sjalot tot de winterui, worden op een rij van ongeveer tien centimeter uit elkaar geplaatst en houden een rijafstand van ongeveer 20 centimeter aan. Duw de bollen zo de grond in dat de punt net uit de grond steekt. De teeltduur van plantuien is ongeveer twee tot drie weken korter dan die van zaaiuien.
Verzorging
Het maakt niet uit of u zaait, plant of vervroegt: wieden is één van de belangrijkste onderhoudstaken bij het telen van uien, zeker in het jonge stadium. Maar pas op dat je de jonge groenteplantjes niet uit de grond trekt. Zodra de stengel dikker wordt, neemt de behoefte aan water toe. Vergeet dus niet alleen tijdens de zomerteelt, maar ook op zonnige herfstdagen water te geven. Het is het beste om ‘s morgens en matig water te geven. Uien bestemd voor bewaring krijgen twee weken voor de oogst geen water meer zodat ze volledig kunnen rijpen. Een extra bemesting in de zomer is niet verboden, maar niet absoluut noodzakelijk. Uien behoren tot de middelmatige tot zwakke consumenten en zijn vrij zuinig, ze redden het meestal met de voedingsstoffen die worden geleverd door de compost die in het voorjaar in de grond is verwerkt. Te veel stikstof in de grond heeft de neiging om de planten dik te maken en later moeilijk op te slaan.
Oogst en gebruik
Om de teelt de moeite waard te maken en lang van de pittige groenten te kunnen genieten, is het belangrijk om de uien op de juiste manier te oogsten en de uien op de juiste manier te bewaren. De ideale tijd om bewaaruien te oogsten is wanneer de bladeren buigen en geel worden en de bladbasis opdroogt. Een goede richtlijn is: ongeveer tweederde van de ventilatieopeningen moet geknikt zijn. Het vouwen van de bladeren, wat in veel tuinen nog vaak wordt toegepast, versnelt de rijping niet en heeft alleen in uitzonderlijke gevallen zin. Op voedselrijke grond of bij aanhoudend nat weer ontwikkelen de planten veel bladeren en worden ze erg hoog – in dergelijke gevallen kun je een beetje helpen. Ondanks een zorgvuldige nadroging bevatten de uien die gedwongen worden te rijpen meer water en zijn ze minder goed houdbaar.
Ga voorzichtig te werk bij het oogsten van de uien. Je kunt de grond het beste voorzichtig losmaken met een spitvork voordat je de groenten uit de grond trekt. Laat bij droog zomerweer de geoogste uien een paar dagen op het bed liggen zodat de schil droogt. Als alternatief kun je het vergeelde blad in staartjes vlechten. Hang de uien vervolgens op een luchtdroge en tegen regen beschermde, niet te koele plek om te drogen. Zo gevlochten kan je dan ook weer opgeborgen worden. Bewaar de bewaarde uien niet in de koelkast, omdat ze door de koudeprikkel heel snel weer uitlopen. Ze gaan het langst mee op een lichte, droge zolder of in een niet te warme stookruimte met temperaturen rond de 15 graden Celsius. Uien kunnen ook in platte dozen worden bewaard of in katoenen zakken worden gehangen.
Belangrijk: bewaar ze niet in dezelfde kamer als aardappelen. De bollen geven vocht af aan de bollen waardoor deze van binnenuit kunnen gaan rotten.
Of het nu gaat om een uiencake, geroosterd om te braden of gestoomd met groenten, uien zijn veelzijdig in de keuken. Het fijne aan groenten is niet alleen de karakteristieke smaak: uien zijn gezond en zitten boordevol goede stoffen als vitamines en mineralen. Zwavelverbindingen geven ze een antibacterieel en antiviraal effect. De flavonoïde quercetine zou onder andere een positieve werking hebben op het hart en vezels zorgen voor een gezonde darm. Misschien hielp uienmelk of uiensap je met verkoudheid? Zoals je kunt zien wordt de ui niet voor niets gewaardeerd als medicinale plant. Sommige ingrediënten gaan echter verloren tijdens het koken.
Bescherming in de winter
Voor winteruien moet je een vliesdoek klaar hebben liggen als de temperaturen aan het einde van het seizoen ver onder de nul graden komen. Als het vriest onder de vijf graden Celsius, wordt het bed voor de veiligheid afgedekt. Een lichte afscherming met dennentakjes voorkomt ook dat de bladeren van de planten uitdrogen bij de koude oostenwind.
Uien vermeerderen
Uien kunnen worden vermeerderd met plantuien of zaden. De gelaagde ui kan op zijn beurt worden vermeerderd door zijn kweekuien, die hij ontwikkelt op zijn stengels die naar boven groeien. Een verdiepingsindeling is ook mogelijk. De bosjes lente-uitjes kunnen ook gedeeld worden.
Ziekten en plagen
Eén van de meest voorkomende plagen is de uienvlieg, waarvan de larven in het bewaarweefsel leven en de ui onbruikbaar maken. Hoewel het kan worden afgestoten door een gemengde cultuur met wortelen, zijn alleen groentebeschermingsnetten een betrouwbare bescherming. Valse meeldauw komt ook voor op uien. Onjuiste verzorging en vochtig, koel weer bevorderen de schimmelziekte. Sommige soorten uien, zoals sjalotten, rijuien en winteruien worden over het algemeen als robuuster beschouwd dan de keukenui.
